راهنمای ایمنی در فضای بسته

نويسندگان: تد پتي و هرب لين
انستيتو بهداشت و ايمني شغلي ( NIOSH )

شرکت مهندسین مشاور خیزش سبز شمال
ترجمه: سيد ابراهيم جلالی

مقدمه

اگر شما ملزم به ساخت يا كار كردن در يك :

   بويلر ، گنبد ، پاك كننده گريس (ديگريز) ،كوره، خط لوله ، گودال ، ايستگاه پمپاژ، ظرف فرايند يا واكنش، سپتيك تانك، حوضچه هضم فاضلاب، سيلو، مخازن ذخيره ، انبار كشتي ،طاق، خمره، يا ديگر محوطه هاي مشابه هستيد ، شما در حال كار كردن در يك فضاي بسته هستيد.
چطور شما مي توانيد يك فضاي بسته را شناسايي كنيد؟ فضاي بسته فضايي است كه يكي از ويژگيهاي زير را دارد:

• دهانه محدود براي ورود و خروج

• تهويه طبيعي نا مطلوب

• براي كار هاي طولاني مدت(مداوم) طراحي نشده است .

دهانه كوچك برای ورود و خروج:

   ورودي هاي فضاي بسته به علت محل قراري گيري و يا اندازه محدود شده اند . ورودي ها از  نظر اندازه كوچكند شايد به اندازه ۸۱ اينچ قطر دارند و حركت در داخل آنها مشكل است ، ورودي هاي كوچك باعث مي شود كه در يافت تجهيزات مورد نياز از داخل و خارج آن بسيار مشكل شود.بويژه تجهيزات حفاظتي ماننده دمنده ها (ريسپيراتورها) كه براي ورود به فضاهاي بسته اي كه اتمسفر خطرناكي دارند مورد نيازند يا وسايل و تجهيزات نجات كه در مواقع امداد و نجات مورد نيازند.. هرچند در برخي مواقع ورودي ها ممكن است خيلي بزرگ باشند براي مثال فضا هاي سرباز مانند گودال ها، ديگريز ها ، حفاريها و انبار كشتي ها . دسترسي به فضا هاي سر باز ممكن است كه نيازمند به نردبان ، بالابر يا ديگر وسايل باشد ، و فرار از چنين فضا هايي در شرايط اضطراري بسيار مشكل است.

 تهويه طبيعي نامطلوب :

   به دليل اينكه هواي داخل فضا هاي بسته به سبب طراحي آن ممكن است حركت آزادانه اي نداشته باشد در نتيجه اتمسفر داخل فضاي بسته مي تواند بسيار متفاوت از اتمسفر بيرون باشد . گاز هاي كشنده ممكن است در فضاي داخل به دام بي افتند بخصوص در مواقعي كه از اين فضا ها جهت ذخيره يا فر ايند مواد آلي يا شيميايي قابل تجزيه استفاده شود . ممكن است اكسيژن كافي در داخل فضاي بسته جهت ادامه حيات وجود نداشته باشد يا ممكن است هوا غني از اكسيژن باشد كه اين شرايط شانس حريق و انفجار را افزايش خواهد داد.

براي كار هاي مداوم طراحي نشده اند:
اكثر فضا هاي بسته براي كار هاي روتيني كه كارگرن انجام مي دهند طراحي نشده اند . آنها براي ذخيره توليدات ، محصور كردن فرايند يا مواد يا براي حمل مواد اوليه يا توليدات طراحي شده اند . بنابراين گاهگاهي كار گر جهت بازرسي ، تعمير و نگهداري ، تميز كاري يا موارد مشابه كه اغلب به سبب مخاطرات شيميايي و فيزيكي كه در اين فضا ها وجود دارد ،سخت و خطر ناكند . ممكن است فضا هاي بسته كه محيط هاي كاري يافت مي شوند تركيبي از سه ويژگي فوق را داشته باشند كه اين باعث پيچيدگي كار كردن در داخل و اطراف فضا ها شود و به همين نسبت باعث پيچيدگي عمليات نجات نيز مي گردد. اگر بررسي هاي ميداني شما در محيط هاي كاري باعث شناشايي يك يا چند فضا با ويژگيهاي فوق شد.

خواندن اين اطلاعات ممكن است روزي باعث نجات شما يا نجات همكار انتان گردد

شكل(۱): نمونه هايي از فضاي بسته

مخاطراتی كه در زمان ورود يا كار كردن در داخل فضاي بسته وجود دارند كدامند؟

اتمسفر خطرناك

    همانطور كه اشاره شده هواي (جو) داخل فضاي بسته ممكن است فوق العاده خطر ناك باشد به سبب عدم جريان هواي طبيعي .
اين ويژگي فضاي بسته ممكن است منتج به موارد زیر شود:

• اتمسفر با اكسيژن ناكافي

• اتمسفر قابل اشتعال

• اتمسفر سمي

۱- اتمسفر با اكسيژن ناكافی

    یک اتمسفر با اکسیژن ناکافی و پایین تر از ۱۹٫۵ درصد است . به داخل هر اتمسفری با کمتر از ۱۹٫۵ درصد اکسیژن بدون تجهیزات تنفسی مناسب و استاندارد نباید وارد شد.

    سطح اكسيژن در داخل فضاي بسته به دليل كار كردن در داخل آن مي تواند كاهش يابد كار هاي نظير : جوشكاري ، برشكاري ، لحيم كاري يا ممكن است از طريق برخي اكنش هاي شيميايي معين ( مثل : زنگ زدگي ) يا فعاليت باكتريها ( مثل عمل تخمير) كاهش يابد.

    همچنين ممكن است سطح اكسيژن به دليل جابجايي آن از طريق ديگر گاز ها مانند نيتروژن يا دي اكسيد كربن كاهش يابد . بيرون راندن كامل اكسيژن از طريق ديگر گاز ها نظير دی اكسيد كربن منتج به به بيهوشی و به دنبال آن مرگ خواهد شد.

جدول مقدار اكسيژن و خطرات آن

۲- اتمسفر قابل اشتعال

دو چيز باعث قابل اشتعال شدن اتمسفر مي شود:

• اكسيژن موجود در هوا

• گاز ها و بخارات يا گردو غبار هاي قابل اشتعال

   گاز هاي مختلف دامنه قابل اشتعال متفاوتي دارند . اگر يك منبع جرقه در اتمسفر قابل اشتعال ايجاد شود باعث انفجار خواهد شد.

    اتمسفر غنی از اكسيژن (بالای ۲۱%) سبب می شود برخی از مواد قابل اشتعال مانند پارچه يا مو در زمان ايجاد جرقه بسوزند . بنابراين هرگز از اكسيژن خالص جهت تهويه فضای بسته استفاده نكنيد . عمل تهويه را با هوای طبیعی انجام دهيد .

۳- اتمسفر سمی

    بيشتر مواد(گاز و بخارات ، دود، مواد جامد، گردوغبار ) بايد به عنوان عامل خطر ناك در فضای بسته مورد توجه قرار بگيرند.
مواد سمي ممكن است به طرق زير حادث شوند:

ذخيره كردن اين مواد در فضاي بسته:

    اين مواد مي توانند جذب ديواره ها شده و مي توانند آزاد شوند وقتي برداشته مي شوند يا زمان تخليه پسماند اين مواد گاز هاي سمي مي توانند آزاد شوند به عنوان مثال : تخليه لجن از مخزن تجزيه مواد مي تواند گاز سولفيد هيدروژن كشنده اي آزاد كند .

به واسطه كاري كه در فضاي بسته انجام مي شود:

     مثال هايي از اين قبيل شامل جوشكاري ، برشكاري ، لحيم كاري، نقاشي ، اسكراپ كردن يا سمباده زدن ، حذف گريس و … .
اَتمسفر سمي در فرايند هاي مختلفي ايجاد مي شود . براي مثال پاك كردن حلال ها يي كه در بسياري از صنايع جهت تميز كاري استفاده مي شوند . بخارات حاصل از اين حلا ها در فضاي بسته بسيار سمي هستند .

از طريق محيط هاي مجاور فضاي بسته

    سموم توليد شده ناشي از كار هاي كه اطراف فضاي بسته انجام مي شوند ،مي توانند وارد فضاي بسته شده و درون آن تجمع يابند .

آزمايش اتمسفر فضاي بسته

    اين خيلي اهميت دارد كه توجه كنيم كه برخي از گاز ها و بخارات از هوا سنگين تر بوده و در كف فضاي بسته ته نشت مي كنند .همچنين بعضي از گاز ها سبكتر از هوا بوده و در قسمت بالايي فضاي بسته قرار مي گيرند . بنابراين بايد تمامي قسمت هاي فضاي بسته )قسمت بالا ، مياني و پايين( با وسايل كاليبره شده مناسب جهت تعيين ميزان گاز هاي مجود تست گردد.اگر تست كمبود اكسيژن يا حضور گاز هاي سمي را نشان داد ،فضاي بسته بايد تهويه شده و قبل از ورود كارگر بايد دوباره تست شود.اگر تهويه ممكن نبوده و ورود ضروري باشد )مثلا براي عمليات نجات(كارگران بايد از حفاظ تنفسي مناسب استفاده كنند.

هرگز از حواس(حس هاي پنج گانه) خود جهت كسب اطمينان از ايمن بودن فضاي بسته استفاده نكنيد .

   شما قادر به ديدن يا بوييدن تعداد زيادي از گاز ها و بخارات سمي نيستيد و همچنين نمي توانيد از اين طريق ميزان اكسيژن موجود در فضاي بسته را تعيين كنيد.

تهويه

   ممكن است تهويه از طريق يك دمنده يا فن جهت خروج گاز ها و بخارات مضر موجود در فضاي بسته ضروري باشد . چندين روش جهت تهويه فضاي بسته وجود دارد . انتخاب اين روش ها وتجهيزات به اندازه دهانه فضاي بسته ، گاز هايي كه بايد تخليه شوند (به عنوان مثال: آيا قابل اشتعالند؟) و منبع تامين كننده هوا بستگي دارد .

    تحت يك شرايط معين كه گاز ها وبخارا قابل اشتعال جايگزين اكسيژن شده اند اما خيلي غني هستند تا بسوزند (نسبت اكسيژن كمتر است تا بسوزد) تهويه اضطراري ممكن است آنها رقيق كرده و در دامنه انفجار ( LEL يا HEL ) قرار دهد . همچنين اگر از گاز هاي بي اثر (مثل: دي اكسيد كربن، نيتروژن ، آرگون) در فضاي بسته استفاده مي شود اين فضا بايد بخوبي تهويه شده و قبل از ورود كار گر دوباره تست شود.

    يكي روش رايج براي تهويه نيازمند لوله پلاستيكي بزرگ است كه يك سمت به فن متصل شده و سمت ديگر در داخل منهول يا دهانه قرار مي گيرد.
براي مثال در يك منهول بايد لوله تهويه در ته آن قرار گرفته تا تمامي گاز ها و بخارات مضر را به بيرون بدمد .(شكل زير) قسمت دريافت كننده بايد در منطقه اي كه داراي هواي تازه است قرار داده شود .تهويه تا جايي كه امكان دارد بايد مداوم انجام شود به اين خاطر كه در بسياري از فضا هاي بسته در صورتي كه جريان هوا متوقف شود اتمسفر خطر ناك دوباره شكل خواهد گرفت.

شكل( ۲) : تهويه با فن و لوله پلاستيكي

ايزوله كردن

ايزوله كردن فضاي بسته فرايندي است كه به طرق زير فضاي بسته را از سرويس خارج مي كند :

لاك اوت (Lock out) كردنه منبع الكتريكي( يعني قطع جريان برق ) ترجيحا در سويچ هاي قطع كننده اي كه دور از تجهيزات قرار دارند.

تخليه خطوط هيدروليكي و نئوماتیکی

    قطع كردن گرداننده هاي زنجيري و تسمه اي روي شافت تجهيزات حركتي در جايي كه امكانش وجود دارد .
ايمن سازي قسمت هاي متحرك مكانيكي داخل فضاي بسته از طريق قفل كردن پيم يا گوه ، زنجير ، بلوك يا ديگر وسايل .

شكل( ۳) نمونه هايي از لاك اوت كردن

ريسپيراتور ها ( respirator )

    ريسپيراتور هاي وسايلي هستند كه براي كار گر تنفس ايمن را فراهم مي آورند بدون اينكه گاز هاي يا ذرات سمي را استنشاق كند دو نوع از آنها كه شامل :

 تصفيه كننده هوا كه مواد خطر ناك هوا را فيلتر مي كند.

تامين كننده هوا كه تنفس ايمن را از طريق مخازن يا از طريق هواي پاك محيط نزديك محيط كار فراهم مي آورد.

توجه:

در فضا هاي بسته اي كه اكسيژن كافي وجود ندارد بايد از ريسپيراتور هاي از نوع تامين كننده هوا استفاده گردد.

شكل( ۴): نمونه اي از ريسپيراتور (ماسك) تامين كننده هوا